Aktualności

Pochwała stworzeń, czyli 800.lat „Pieśni słonecznej”

Data publikacji: sobota, 22-02-2025

Rodziny franciszkańskie w 2025 roku obchodzą jubileusz 800.lecia „Pieśni słonecznej”, którą Poverello napisał w 1225 roku w klasztorze św. Damiana w Asyżu. Utwór ten jest bezcennym klejnotem nie tylko literatury włoskiej, ale również wyjątkowym skarbem literatury chrześcijańskiej i powszechnej. Jest to najstarszy, nie będący anonimem, zabytek poezji w języku włoskim, napisany w dialekcie (języku ludowym, volgare) znanym w Umbrii. Rękopis z pierwszą redakcją arcydzieła Poverella, przechowywany jest do dziś z pietyzmem w bibliotece Sacro Convento przy Bazylice św. Franciszka w Asyżu.

Francuski brat mniejszy Éloi Leclerc (1921-2016) w swojej znakomitej książce pt. „Pieśń Źródeł” (tłum. W. Michalczyk OFM, Wyd. CALVARIANUM 2013), tak pisze o tym wyjątkowym utworze Poverella: „Ten człowiek, który na swoim ciele nosił rany Chrystusa, opiewał braterstwo słońca, gwiazd, wiatru, wody, ognia i ziemi. Nigdy dotąd nie było podobnego spotkania nocy wielkich ogołoceń z jasnością świata, krzyża ze słońcem. […] Poemat Franciszka nie jest czystą improwizacją. Franciszek długo nosił go w sercu. Mówiąc ściślej, on go nucił w sobie przez całe życie. Okruchy jego odnajdujemy w różnych wypowiedziach każdego dnia. W swej wykończonej formie ta Pieśń wytrysnęła jednak u kresu długiej drogi duchowej. Jest prawdą, że stanowiła ona nierozerwalną jedność z życiem Franciszka, z głębokim rozwojem jego osobowości. A ten końcowy poryw był jednym z twórczych momentów, w których człowiek, zbierając w prostym uczuciu wszystkie siły żywotne i cała swą historię, nagle zaczyna mówić nowym językiem, który wyraża go całkowicie” (s. 25-26).

Franciszek nie tylko miał poetycką wrażliwość duszy, ale sam był poetą. Rozumiał sens i wartość metafory w opisywaniu duchowych doświadczeń. Poezja wyrażała jego największe odczucie wobec Stwórcy i stworzenia. Była też wyrazem jego autentycznie przeżywanej wiary i pełnej ufności wobec Tego, który jest Panem całego wszechświata. Dlatego – jak napisze o. Leclerc – „pragnąc wielbić Boga, Franciszek nie usiłuje pomniejszyć stworzenia. On nie zmierza do Boga przez głoszenie znikomości rzeczy lub ucieczkę od nich. Przeciwnie, on idzie ku Najwyższemu jednocząc się ściśle ze stworzeniem w całej jego pełni i napełniając się podziwem wobec wszystkich rzeczy. Jego pochwała Boga jest również pochwała stworzeń” (Tamże, s. 41-42).

Na początku "Pieśni", św. Franciszek podkreśla relację między człowiekiem a Bogiem, zaznaczając dystans jaki ich dzieli:

„Najwyższy, wszechmocny, dobry Panie,

Twoja jest sława,

chwała i cześć, i wszelkie błogosławieństwo.

Tobie jednemu, Najwyższy one przystoją

i żaden człowiek nie jest godny

wymówić Twego Imienia”.

Następnie Święty oddaje Bogu chwałę i cześć poprzez ciała niebieskie (słońce, księżyc i gwiazdy) oraz żywioły ziemskie (ogień, woda, ziemia i powietrze). I chociaż Franciszek nie wspomina w „Pieśni” o żadnym żywym stworzeniu, jak na przykład o zwierzętach, które tak bardzo kochał, to jednak w całym kontekście utworu wyczuwa się ich obecność, bo są one przecież, jak wszystko inne na świecie, darami Najwyższego. W dwóch kolejnych strofach Franciszek uwydatnia znaczenie pokoju, wzajemnego zrozumienia i przebaczenia oraz oswajania czy wręcz braku lęku przed śmiercią. W końcowej zwrotce zachęca do nieustannego wielbienia i błogosławienia Boga w pokornej służbie:

„Chwalcie i błogosławcie mojego Pana,

i dziękujcie Mu, i służcie

z wielką pokorą”.

Czytając i medytując „Pieśń słoneczną” Poverella możemy duchowo doświadczyć jej niezwykłego modlitewnego piękna, płynącego z pokornej mądrości tego, który sam siebie nazywał „prostym i niewykształconym” (simpex et idiota). Jest to dojrzały nad wyraz owoc prawdziwej wiary Franciszka, który na ołtarzu świata złożył w ten sposób całego siebie w ufnej miłości do Boga Wszechmocnego. A ponieważ Poverello był prawdziwym poetą i człowiekiem pełnym podziwu, stąd „ma on wyjątkowy dar zachwycania się. Rzeczy same w sobie nie są dla niego zwykłym pretekstem do wielbienia Boga; widzi je jako piękne, bardzo piękne, i to piękno go oczarowuje” (Éloi Leclerc, tamże, s. 59). Czyż może zatem nie zachwycać ten literacki talent i artystyczny kunszt Biedaczyny?

„Pieśni słoneczna” tłumaczona w Polsce na przestrzeni ostatnich wieków przez różnych autorów, wciąż pozostaje cennym źródłem odkrywczych inspiracji dla duchowych synów i córek Świętego Umbryjczyka, a także dla samych znawców franciszkanizmu, naukowców różnych dziedzin, artystów oraz wszystkich jego czcicieli.

 Opr. Eligiusz Dymowski OFM

 Św. Franciszek z Asyżu

 Pieśń słoneczna albo pochwała stworzeń

 1. Najwyższy, wszechmogący, dobry Panie,

Twoja jest sława,

chwała i cześć, i wszelkie błogosławieństwo (por. Ap 4, 9. 11).

2. Tobie jednemu, Najwyższy, one przystoją

i żaden człowiek nie jest godny

wymówić Twego Imienia.

 3. Pochwalony bądź, Panie mój,

ze wszystkimi Twoimi stworzeniami (por. Tb 8, 7),

szczególnie z panem bratem słońcem,

przez które staje się dzień i nas przez nie oświecasz.

 4. I ono jest piękne i świecące wielkim blaskiem:

Twoim, Najwyższy, jest wyobrażeniem.

 5. Pochwalony bądź, Panie mój,

przez brata księżyc i gwiazdy (por. Ps 148, 3),

ukształtowałeś je na niebie jasne

i cenne, i piękne.

6. Pochwalony bądź, Panie mój,

przez brata wiatr i przez powietrze,

i chmury, i pogodę, i każdy czas,

przez które Twoim stworzeniom

dajesz utrzymanie.

 7. Pochwalony bądź, Panie mój,

przez siostrę wodę (Ps 148, 4-5),

która jest bardzo pożyteczna i pokorna,

i cenna, i czysta.

8. Pochwalony bądź, Panie mój,

przez brata ogień (por. Dn 3, 66),

którym rozświetlasz noc:

a jest on piękny, i radosny,

i krzepki, i mocny.

9. Pochwalony bądź, Panie mój,

przez siostrę naszą, matkę ziemię,

która nas żywi i chowa,

i wydaje różne owoce

z barwnymi kwiatami i trawami (por. Ps 103, 13-14).

 10. Pochwalony bądź, Panie mój,

przez tych, którzy przebaczają dla Twej miłości

i znoszą słabości i prześladowania.

11. Błogosławieni ci,

którzy je znoszą w pokoju (por. Mt 5, 10),

ponieważ przez Ciebie, Najwyższy,

będą uwieńczeni.

 12. Pochwalony bądź, Panie mój,

przez siostrę naszą śmierć cielesną,

której żaden człowiek żywy uniknąć nie może.

 13. Biada tym,

Którzy umierają w grzechach śmiertelnych.

Błogosławieni ci,

Których [śmierć] zastanie w Twej najświętszej woli,

albowiem śmierć druga

nie wyrządzi im krzywdy (por. Ap 2, 11; 20, 6).

 14. Chwalcie i błogosławcie mojego Pana (por. Dn 3, 85),

i dziękujcie Mu i służcie

z wielką pokorą.

 (W: Święci Franciszek i Klara, Pisma, (wydanie łacińsko-polskie), Wydawnictwo „M”, Kraków-Warszawa 2002, s. 283-285).